ΣΚΟΤΩΣΑ ΤΟΝ ΝΤΑΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΧΑΪΝΤ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

 

ΣΚΟΤΩΣΑ ΤΟΝ ΝΤΑΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΧΑΪΝΤ

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΑΜΙΑΝΟΥ

Θέατρο «ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ»

Ευπατριδών 4, Γκάζι

 

Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνοθεσία:

ΚΟΡΑΗΣ ΔΑΜΑΤΗΣ

 

Ερμηνεύει ο ηθοποιός: ΝΙΚΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

 

Αναλύει η Μαρίνα Αποστόλου την παράσταση (επίσημη πρεμιέρα) της Τρίτης 10 Δεκεμβρίου 2024

 

«ΤΙ ΝΟΗΜΑ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΦΩΝΕΣ, ΑΝ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΤΙΣ ΑΚΟΥΕΙ; ΤΙ ΚΕΡΔΙΖΕΙ ΕΝΑ ΜΑΧΑΙΡΙ; ΜΟΡΦΩΣΗ ΘΕΛΕΙ!»

 

Συνοπτικά: Γιατί αξίζει να παρακολουθήσει κανείς την παράσταση: Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ στο «Από Κοινού Θέατρο», σε κείμενο Γιώργου Δαμιανού, σκηνοθεσία του Κοραή Δαμάτη και ερμηνεία του Νίκου Ιωαννίδη; Γιατί εκτός που θα γνωρίσει ένα υποφωτισμένο αν όχι άγνωστο κομμάτι της (πολιτικής) ιστορίας για τον Δημήτρη Τσαφέντα, τον βίο και τη δράση του αλλά και την κατάσταση που επικρατούσε εις βάρος των έγχρωμων στη Νότια Αφρική μέχρι σχετικά πρόσφατα, θα μάθει κιόλας πως ο μόνος συνοδοιπόρος που έχουμε από την αρχή της ζωής μας μέχρι το τέλος της είναι ο εαυτός μας. Αυτός είναι ταυτόχρονα και ο πιο αυστηρός μας κριτής. Είμαστε υπόλογοι απέναντί του και όσο ζούμε βρισκόμαστε σε ανοιχτό, διαρκή διάλογο και αντίλογο. Μπράβο!

 

Αναλυτικά: «Εκεί στο τελευταίο σύννεφο… Μας έλειψες πολύ… Πάντα σε ψάχναμε… Φανταζόμασταν τη φωνή σου… τη γυαλάδα των ματιών σου… Δίχως αγάπη ζήσαμε… Μαμά, ερχόμαστε μαζί…»

 

Όταν έπεσε στην αντίληψή μου το περασμένο καλοκαίρι ότι επίκειται στα τέλη Νοεμβρίου το ανέβασμα του αντρικού μονολόγου Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ, αμέσως το ενδιαφέρον και η περιέργειά μου κεντρίστηκαν και έτσι εστιάστηκα στο να ανακαλύψω περί τίνος πρόκειται. Ήδη από το προωθητικό υλικό που περιλάμβανε και σχετικές φωτογραφίες, εισέπραξα την εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με μια πολύ επιμελημένη δουλειά.

Δεν είναι εύκολο, εκ των πραγμάτων, να ανατρέξει κανείς στο παρελθόν, στην ιστορία, να ερευνήσει τα γεγονότα και να καταπιαστεί με πρόσωπα που έχουν χαρακτηριστεί ως αμφιλεγόμενα και μέσω της γραφής του να πασχίσει να αποκαταστήσει την αλήθεια, μεταδίδοντας με τον τρόπο του και ευρύτερα νοήματα για τη ζωή και την ύπαρξη του ατόμου.

Στο κέντρο του ενδιαφέροντος του εν λόγω έργου βρίσκεται η ανελευθερία και το πώς ο άνθρωπος την διαχειρίζεται. Μια ανελευθερία που δεν είναι όμως αυθύπαρκτη (πώς θα ήταν δυνατόν;) αλλά που συνδέεται στενά με τη φτώχεια, την απουσία οικογένειας, τη σκληρή απόρριψη και την κοινωνική συνθήκη του χρόνου και του τόπου (πόλεμοι, ρατσισμός, απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης). Μια ανελευθερία που είναι συνυφασμένη, βεβαίως, και με την τιμωρία, σωματική και ψυχική. Ενίοτε επικίνδυνη μέχρι και θανάσιμη.

Ο Δημήτρης Τσαφέντας (ή κανονικά Τσαφαντάκης) γύρευε πάντα ένα μαχαίρι… Ένα μαχαίρι για να το καταφέρει ενάντια του εκάστοτε δικτάτορα που βασάνιζε τους ανθρώπους και επιβαλλόταν σ’ αυτούς με τη βία. Ήθελε να σκοτώσει τον Μεταξά το 1936 που μιλούσε για τον «τρίτο ελληνικό πολιτισμό» ενώ η Ελλάδα υπέφερε από γενική μιζέρια μαζί και από το προσφυγικό ζήτημα, ήθελε ακόμη να βγάλει από τη μέση τον Χίτλερ που έκανε σχεδόν όλη την ανθρωπότητα να στενάζει μέχρι που, χρόνια μετά, δολοφόνησε εν ψυχρώ τον αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ Χέντρικ Φέρβουντ/ Φέρβερντ μέσα στο κοινοβούλιο της Νοτίου Αφρικής, όπου και εργαζόταν ως κλητήρας. Ήταν ένα μεγάλο πληγωμένο παιδί παγιδευμένο σε σώμα ενήλικα. Ένας άνθρωπος που είχε στερηθεί την έγχρωμη μητέρα του, η οποία πέθανε στη γέννα, ένας μιγάς που δεν έγινε ποτέ αποδεκτός από τον άγριο πατέρα του, ένας άνθρωπος που δεν ανήκε ούτε στη μαύρη ούτε στη λευκή φυλή, ένα πρόσωπο που αγαπήθηκε μόνο από τις δύο του γιαγιάδες, ένα άτομο που περιπλανήθηκε σε όλον τον κόσμο, μιλούσε πολλές ξένες γλώσσες, προσόν που αποτέλεσε συχνά σανίδα σωτηρίας, έζησε υπό συνθήκες πείνας και εξαθλίωσης (συχνά κατέφευγε σε ψυχιατρεία της Ευρώπης υποκρινόμενος τον ψυχασθενή για να εξασφαλίσει στέγη και τροφή…), φυσικά δεν γνώρισε τον έρωτα από γυναίκα, βίωσε ακραίες καταστάσεις ενώ έγινε μάρτυρας φρικαλεοτήτων που δεν αποβάλλονται ποτέ από τη μνήμη. Ακούμε στην ανατριχιαστική του αφήγηση για τις θηριωδίες των Άγγλων που σκότωσαν πάρα πολλά παιδιά μαύρα βάζοντας γυαλιά στο ψωμί τους (για να καθαρίσει ο τόπος από τους μαύρους…) ενώ όποιος μαύρος ήταν ανυπότακτος κινδύνευε με την ασύλληπτη τιμωρία του «κολιέ». Του περνούσαν ένα λάστιχο, το έλουζαν με βενζίνη, το άναβαν και εκείνος σφάδαζε και ούρλιαζε επί ώρα καιγόμενος με τις στάχτες του να μένουν για μέρες στον δρόμο παραδειγματικά προς συμμόρφωση των υπολοίπων…

Όλος σχεδόν ο μονόλογος του Δαμιανού περιγράφει απάνθρωπες στιγμές και περιόδους της ζωής του Τσαφέντα, μαρτυρικές καταστάσεις που περνούσε η μαύρη φυλή αλλά γίνονται και αναφορές σε εντελώς έτερες περιοχές, πολιτισμένες, όπου οι άνθρωποι δεν ξεχώριζαν και δεν απομονώνονταν, συμβίωναν αρμονικά, επικρατούσε ανάπτυξη και πρόοδος ενώ η ομοιογένεια ήταν κάτι που δεν τους αφορούσε. Ο λόγος για τη ζωή του στην Αλεξάνδρεια με τη γιαγιά του, τη νόνα του («τα καλύτερά μου χρόνια ήταν κάτι μήνες…») αλλά και για την επίσκεψή του στους Αγίους Τόπους.

Απέναντί του, ο χαρακτήρας του έργου έχει μονίμως τον εαυτό του και τη συνείδησή του που πολλές φορές, αν υποθέτω σωστά, ομοιάζει με ένα ανώτερο, απόκοσμο ον – κριτή. Ο κριτής αυτός λοιπόν, δεν συμφωνεί πάντα με τις πράξεις του, τις κάνει να φαίνονται λάθος, μικρές, άκυρες. Οι τέσσερις μαχαιριές που έριξε που στον Φέρβουντ δεν του πρόσφεραν καμιά λύτρωση, αντίθετα τον κατέστρεψαν ενώ μετά τον χαμό του Χ.Φ. οι επόμενες κυβερνήσεις αποδείχτηκαν ακόμα πιο εξτρεμιστικές. Αυτό το alter ego που εμφανίζεται κατά διαστήματα στην παράσταση είναι ένα ανήμερο θεριό που δεν τον αφήνει να ησυχάσει αλλά και που τον συντροφεύει όλα αυτά τα χρόνια του εγκλεισμού στο κελί του. Εκεί που είναι ολομόναχος, τρώει μόνο ξύλο, έχει μείνει κουφός από αυτό και έχει ως παρηγοριά του το παραθυράκι πάνω ψηλά απ’ όπου μπορεί να χαζεύει τον ουρανό και τα σύννεφα… ενώ οι «μορφωμένοι» του Μαντέλα, που δεν τον βλέπουν καν, τον χλευάζουν μέσα από τα δικά τους κελιά.

Στη πλατεία εισερχόμενοι αντικρύζουμε πάνω στη σκηνή τα κόκκινα κάγκελα της φυλακής, τα κόκκινα από το αίμα. Στην εναρκτήρια (σκηνή), ο κρατούμενος Τσαφέντας (Νίκος Ιωαννίδης) θα εμφανιστεί απότομα πέφτοντας κάτω σαν να τον έριξε κάποιος πάλι μέσα εκεί μετά από σωματική τιμωρία. Καθόλη τη διάρκεια της παράστασης, ο ταλαιπωρημένος και ρακένδυτος χαρακτήρας θα παίξει με τα κάγκελα της φυλακής του, θα σταθεί σε κάθε γωνιά της σκηνής ενώ οι πολύ εύστοχοι φωτισμοί θα τον βοηθήσουν να εξομολογηθεί κάθε μύχια πλευρά της τυραννισμένης του ζωής που προκαλεί φρίκη και συγκίνηση.

Όπως κάθε μονόλογος, έτσι και ο συγκεκριμένος, έχει υψηλές απαιτήσεις από τον ηθοποιό που καλείται να ανταποκριθεί στο λειτούργημά του απνευστί χωρίς παύσεις και χωρίς καμιά υποβοήθηση. Έχει δηλαδή μόνο τον εαυτό του και απέναντί του αλλά και μέσα του το μονολογικό κείμενο – χείμαρρο. Ο Νίκος Ιωαννίδης, υπό την ορθή σκηνοθετική καθοδήγηση του Κοραή Δαμάτη, ανταποκρίθηκε άριστα σ’ αυτό το κάλεσμα τόσο χάρη στην άψογη φυσική του κατάσταση όσο και στη βαθιά, καθαρή φωνή του αλλά και την κατάκτηση του ρόλου του Τσαφέντα. Οι εκφράσεις του προσώπου του, οι ματιές του, η κίνησή του επί σκηνής, αποδίδουν έναν άνθρωπο αλαφιασμένο, πολύπαθο αλλά όχι αλλοτριωμένο… Έναν άνθρωπο που έζησε μόνος μέσα στην ένδεια και γι’ αυτό από ένα σημείο και μετά επιδίωκε την ομορφιά της κοινότητας και του «εμείς» μέσα από την πολιτικοποίηση. Υπήρξε φιλοσοφημένος και πρακτικός. Τα μεγάλα λόγια των θρησκειών δεν τον κάλυπταν ενώ απορούσε πώς οι θρησκευόμενοι νοιάζονταν τόσο πολύ για τη σωτηρία της ψυχής μετά τον θάνατο και όχι για τη σωτηρία της ίδιας της ζωής όσο ήταν ζωντανοί.

Προσωπικά, τα βιώματα του Τσαφέντα, έτσι όπως παρουσιάστηκαν, μου φέρανε στον νου το γνωστό τραγούδι του Μάνου Ελευθερίου Ποιος τη ζωή μου (μουσική Μίκης Θεοδωράκης). «Έτσι είναι η ζωή» ακούμε τον πρωταγωνιστή να λέει στον εαυτό του αφήνοντάς μας μια επίγευση οργής για όσους δεν πλήρωσαν ποτέ για τα άπειρα κρίματά τους…

 

ΛΟΙΠΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:

Σκηνικά: Παύλος Ιωάννου

Video Art: Πορφύρης Κάρολος

Κίνηση: Άννα Αθανασιάδη

Μουσική επιμέλεια: ab-occasion

Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Στριφτάρης

Επικοινωνία παράστασης: Αντώνης Κοκολάκης

Παραγωγή: Danceonstage

 

ΒΙΝΤΕΟ: https://www.youtube.com/watch?v=mfqmzij_mz8

 

ΚΑΘΕ ΚΥΡΙΑΚΗ & ΔΕΥΤΕΡΑ